ตำนานการกินเจ เริ่มต้นขึ้นที่ประเทศจีนมาช้านาน ชาวจีนเรียกเทศกาลกินเจอีกอย่างหนึ่งว่า “ประเพณีถือศีลกินผัก” กำหนดให้เริ่มเทศกาลกินเจ ตั้งแต่วันขึ้น 1 ค่ำ ถึงขึ้น 9 ค่ำ ตามปฏิทินจีนของทุกปี นอกจากประเทศจีนแล้ว ประเทศในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และในเอเชียหลายประเทศ ก็จัดให้มีเทศกาลกินเจขึ้นเช่นเดียวกัน
ประเทศไทยถือเป็นอีกประเทศหนึ่ง ในเอเชียที่รับวัฒนธรรมการกินเจมาจากชาวจีน ที่อพยพมาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทย ตั้งแต่ครั้งอดีตเทศการกินเจเกิดขึ้นในประเทศไทย เมื่อ 387 ปีที่แล้วในปี พ.ศ. 2170 ซึ่งตรงกับสมัยกรุงศรีอยุธยา ถ้าพูดถึงตำนานการกินเจนั้น มีอยู่หลายตำนานด้วยกัน ที่เล่าขานสืบต่อกันมาเมื่อครั้งอดีต แต่ละตำนาน มีเรื่องราวแตกต่างกันออกไป แต่มีจุดประสงค์เดียวกัน นั่นคือ การถือศีลละเว้นบาปต่อสรรพสัตว์ โดยส่วนใหญ่ จะนับถือเจ้าแม่กวนอิม
ตำนานการกินเจของชาวจีนบางกลุ่ม
ตำนานการกินเจ เกิดขึ้นย่างกล้าหาญ โดยก่อนเข้าสู่สนามรบนั้น เขาได้ประกอบพิธีกรรมบางอย่าง ที่เป็นความเชื่อว่า จะทำให้เขารบชนะในการสงครามครั้งนี้ นั่นคือ การถือศีลนุ่งขาวห่มขาว งดเว้นจากการรับประทานเนื้อสัตว์และผักที่มีกลิ่นฉุน และสวดมนต์ภาวนา ตามความเชื่อของชาวจีน และแม้สุดท้าย เขาจะไม่สามารถรบชนะแมนจูได้ แต่เขาก็ได้เชื่อว่า ทำเพื่อชาวจีนอย่างกล้าหาญ
ในขณะที่ชาวจีนอีกกลุ่มเชื่อว่า ตำนานการกินเจนั้น เกิดจากพิธีกรรม เพื่อทำการสักการบูชาพระพุทธเจ้า 7 พระองค์ และพระมหาโพธิสัตว์ 2 พระองค์ในอดีตกาล รวมเป็น 9 พระองค์ โดยการทำพิธีกรรมเพื่อการสักการบูชานี้ ผู้คนที่นับถือพระพุทธศาสนาจะต้องถือศีล โดยการงดเว้นการรับประทานเนื้อสัตว์ และต้องนุ่งขาวห่มขาว ตลอดระยะเวลา 9 วัน
อีกตำนานที่ชาวจีนเล่าขาน นั่นคือ ตำนานการกินเจเพื่อการบูชากษัตริย์เป๊ง ซึ่งเป็นกษัตริย์องค์สุดท้ายของราชวงศ์ซ้อง สิ้นพระชนม์ขณะที่มีพระชนมายุได้ 9 พรรษา พิธีบูชาดังกล่าว มีเฉพาะในมณฑลฮกเกี้ยนเท่านั้น ซึ่งเป็นดินแดนผืนสุดท้ายของราชวงศ์ซ้อง
ประเพณีเจี๊ยะฉ่าย
ชาวไทยภูเก็ต มีตำนานการกินเจหรือที่เรียกว่า “ประเพณีเจี๊ยะฉ่าย” (ประเพณีกินผัก) ที่น่าสนใจและแตกต่างจากตำนานการกินเจของชาวจีนอื่นๆ มีเรื่องเล่าคือ เมื่อครั้งอดีต ได้มีคณะงิ้วจากประเทศจีนเดินทางข้ามน้ำข้ามทะเลมาเปิดการแสดงที่อำเภอกะทู้ จังหวัดภูเก็ตนานหลายปี ไม่นานนัก ได้เกิดโรคระบาดขึ้น คณะงิ้วจึงได้ทำพิธีถือศีลกินเจ และสร้างศาลเจ้าขึ้นเพื่อทำการสะเดาะเคราะห์ หลังจากถือศีลกินเจเป็นเวลา 2-3 ปี โรคระบาดที่เคยมีก็หายไปหมดสิ้น ชาวอำเภอกะทู้จึงเกิดความศรัทธาเลื่อมใส จึงได้ทำพิธีถือศีลกินเจสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบันนับเวลาหลายร้อยปี โดยยึดพิธีการกินเจตามประเพณีจีนในมณฑลกังไส ซึ่งก็คือ เมืองเจียงซี้ของประเทศจีนในปัจจุบัน
ความเห็นล่าสุด